آیه ابتلاء، به روشنى دلالت مى کند که ظالمان به امامت نمى رسند:
«وَاِذِ ابْتَلى اِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمات فَاَتَمَّهُنَّ قالَ اِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ اِماماً قالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظّالِمِینَ»(۱)
(به یاد آور زمانى را که خداوند، ابراهیم را با کلماتى آزمود. ابراهیم آنها را به پایان رسانید، خداوند فرمود، من تو را پیشواى مردم قرار مى دهم. گفت: از ذریه و فرزندان من؟ فرمود: عهد من به ستمگران نمى رسد)
مقصود از امامتى که خداى سبحان به ابراهیم و ذریه او عطا کرد، غیر از نبوت بود. چرا که خداوند او را مخاطب قرار داد و به امامت بشارتش داد در حالى که پیامبر بود. معلوم مى شود امامتى که به ابراهیم بشارت دادند غیر از نبوت بود. و چون ابراهیم، امامت را براى نسل خود طلبید، خداوند دعایش را مستجاب کرد، ولى ظالمان را استثنا نمود. مراد از غیر ظالمین کسى است که در طول عمر ظلم نکرده باشد. دو نکته بر این موضوع دلالت مى کند:
اول: هدف اعلاى نصب هر انسان براى امامت، تجسّم بخشیدن به شریعت الهى در جامعه است. اگر پیشوا، مردى پاکدامن و نمونه باشد و در پرونده درخشان او هیچ عصیان و لغزشى دیده نشود، هدف از نصب او براى آن مقام تحقق مى یابد. اما اگر در بخشى از عمر خویش، گنهکار و فاسد باشد، آماج انتقادها قرار مى گیرد و بعید است که سخنش نافذ باشد و به راحتى پیشوایى او را بپذیرند، بلکه در باره او مى گویند: او دیروز مرتکب گناه مى شد و امروز فرمان به حق مى دهد و مى خواهد باطل را بزداید؟!
براى تحقق آن هدف، عقل حکم مى کند که امام در تمام دوران عمر از هر پلیدى و گناه پاک باشد، توبه اگر در حیات فردى هم مفید باشد، در حیات اجتماعى چنین نیست و مردم مطیع و دلباخته نخواهند شد.
دوم: مردم نسبت به ظلم چهار گروه اند:
1- کسى که در همه عمر ظالم بوده است
2- کسى که در همه عمر پاک و مصون از ظلم بوده است
3- کسى که در آغاز عمرش ظالم بوده و در آخر عمر توبه کرده است
4- کسى که در آغاز عمر پاک بوده، در آخر عمر ظالم شده است.
حال باید دید حضرت ابراهیم که امامت را براى برخى از ذریه خویش درخواست کرد، کدام را اراده کرده بود؟ حاشا که ابراهیم، امامت را براى گروه اول و چهارم از فرزندان خویش طلب کند، چون روشن است کسى که همه عمر غرق در ستم بوده یا در دوران تصدّى امامت ظالم باشد، نمى توان بر او اعتماد کرد.
مى ماند دو گروهِ دیگر، یعنى دوم و سوم. خداى متعال تصریح کرده که عهد او به ظالم نمى رسد و ظالم در این عبارت جز بر گروه سوم یعنى کسى که در آغاز عمر ظالم بوده و در هنگام تصدّىامامت توبه کرده، منطبق نمى باشد. پس وقتى این گروه هم خارج شد، گروه دوم باقى مى ماند، یعنى کسى که در طول عمر پاک بوده و قبل از تصدّى امامت و پس از آن، هیچ انحراف از حق و تجاوز از راه درست، از او دیده نشده است.(۲)
پی نوشت ها:
(۱). سوره بقره، آیه ۱۲۴.
(۲).گردآوری از کتاب: سیماى عقاید شیعه، آیت الله جعفر سبحانی، مترجم: جواد محدثی، نشر مشعر، چاپ: دارالحدیث، بهار ۱۳۸۶، ص ۲۱۰.