قرائت وهابیت از بدعت

در کتاب صحاح اللغه – از کتاب‌های لغت درجه اول اهل سنت – و لسان العرب و العین، بدعت را به این شکل معنا می‌کنند:
إنشاء الشیء لا علی مثال سابق.
کاری نو و عمل بی‌سابقه.
الصحاح للجوهری، ج۳، ص۱۱۸۴ – لسان العرب لإبن منظور، ج۸، ص۶
راغب اصفهانی نیز می‌گوید:
و البدعه فی المذهب إیراد قول لم یستن قائلها و فاعلها فیه بصاحب الشریعه و أماثلها المتقدمه و أصولها المتقنه.
گفتار و کرداری که مستند به صاحب شریعت نباشد و از موارد مشابه و اصول محکم شریعت هم استفاده نشده باشد.
مفردات غریب القرآن للراغب الأصفهانى، ص۳۹
ابن حجر عسقلانی – از استوانه‌های علمی اهل سنت – در کتاب فتح الباری فی شرح صحیح البخاری در مورد حدیث نبی مکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) که می‌فرماید:
کل بدعه ضلاله و کل ضلاله فی النار
می‌گوید:
و المحدثات بفتح الدال جمع محدثه و المراد بها ما أحدث و لیس له أصل فی الشرع و یسمى فی عرف الشرع بدعه و ما کان له أصل یدل علیه الشرع فلیس ببدعه.
هر چیز جدیدی که ریشه شرعی نداشته باشد، در عرف شرع، آن را بدعت می‌گویند و هر چیزی که ریشه شرعی داشته باشد، بدعت نیست.
فتح الباری لإبن حجر، ج۱۳، ص۲۱۲ – عمده القاری للعینی، ج۲۵، ص۲۷ – تحفه الأحوذی بشرح جامع الترمذی للبارکفوری، ج۷، ص۳۶۶ – عون المعبود شرح سنن أبی داود للعظیم آبادی، ج۱۲، ص۲۳۵
عبارت‌هایی را که بزرگان و لغت‌شناسان اهل سنت دارند، همان تعابیر را مرحوم سید مرتضی (ره) – از متکلمان و فقهای نامدار شیعه – دارد و می‌گوید:
البدعه زیاده فی الدین أو نقصان منه من إسناد إلى الدین.
بدعت، افزودن چیزی به دین یا کاستن از آن با انتساب به دین است.
رسائل المرتضى للشریف المرتضى، ج۲، ص۲۶۴

قرائت وهابی از بدعت، به گونه ای است که اعمال و اندیشه های اسلامی را بدعت می شمارد و به همین بهانه،‌ خون و مال مسلمانان را لگدمال می کند. وهابیان اموری همانند مولد النبی، صلوات پس از شنیدن نام پیامبر گرامی اسلام ( صلی اله علیه و آله )، دعا بعد از اذان، ساخت بنا بر روی قبور ،‌خواندن قرآن در مراسم سوگواری، بزرگ داشت موالید بزرگان دین و سوگواری برای شهادت یا درگذشت آنان را بدعت شمرده اند.
دیدگاه وهابیت پیرامون بدعت، برآیندی از مبانی روش شناختی و معنی شناسی آنان است. مبانی وهابیت در این دو عرصه موجب شده است که قرائت و تفسیر وهابی از مفهوم بدعت، قرائتی غیر اسلامی و افراطی باشد.
وهابیان در حوزه ی روش شناسی، نقل گرا هستند؛ یعنی به جای تکیه بر عقل و نقل در کنار یک دیگر، صرفاً بر نقل تکیه می کنند و تنها اموری را می پذیرند که مستند نقلی مستقیمی داشته باشد. چنین رویکردی، تأثیری عمیق بر نگاه آنان به بدعت به وجود آورده است. بدین گونه که آنان مسائلی را که حکم مستقیم در شریعت ندارند ،‌ اما حکم آن ها به صورت کلی در شریعت تأیید شده است ، به این دلیل که در منابع نقلی یا سیره ی پیامبر گرامی اسلام ( صلی اله علیه و آله ) و سه قرن نخستین اسلام وجود ندارد ، بدعت و از محدوده ی شریعت خارج می دانند . به عبارت دیگر ، تنها اموری مشروعیت دارند که در منابع منقول ذکر شده باشند و هر عمل یا اندیشه ای که مستقیماً در کتاب ، سنت و آثار نیامده باشد ، مشروعیت ندارد ؛ هر چند حکم آن به صورت عام یا مطلق در منابع دینی وجود داشته باشد . چنین رویکردی ، در نقل گرایی مفرط آنان و دوری از عقل و خردورزی ریشه دارد . پی آمد مهم دیگر نقل گرایی و حدیث گرایی افراطی ، سلف گرایی افراطی است. عدم استقاده از عقل در استنباط ، و نیز نگاه به گذشته ، سبب شده است که آنان صرفاً صورت ظاهر اعمالی را که توسط سلف انجام شده است ،‌ مشروع بشمارند و دیگر به اطلاقات و عمومات توجهی نداشته باشند . به همین سبب ، گاه در میان فتاوای ایشان ، نظراتی بسیار سخیف دیده می شود و تنها مستند آنان این است که این اعمال یا اشیا در زمان صحابه ، تابعین و تابعین تابعین انجام نشده یا وجود نداشته اند ؛ فتاوایی مانند : حرام بودن استفاده از پنکه ، اتومبیل و تلگراف ، و یا انجام اموی مانند : مولد النبی و دعا بر پیامبر بعد از اذان .
از سوی دیگر ،وهابیان در حوزه ی معنی شناسی ، به ظاهر گرایی اعتقاد دارند و بنابراین ، مجاز و تأویل در آیات و روایات را بر نمی تابند . رویکرد ظاهر گرایانه ی آن ها نه تنها در حوزه ی صفات خبری ، آنان را به گرداب تجسیم و تشبیه فرو برده است، بلکه به صورت غیر مستقیم ، بر قرائت وهابی از بدعت نیز سایه افکنده است .نگاه ظاهر گرایانه به اعمال و آموزه های دینی ،‌آنان را از مصادیق مختلف عمومات و اطلاقات غافل کرده و موجب شده است که ایشان تنها مصادیقی را به رسمیت بشناسند که در سده های نخستین اسلام وجود داشته یا انجام شده اند . به همین دلیل ، افعالی مانند مولد النبی ، با این که مشمول حکم عام محبت به پیامبر گرامی اسلام (‌صلی اله علیه و آله ) می شود ، چون از نظر ظاهری توسط صحابه ، تابعین و تابعین تابعین انجام نشده اند ، مشروعیت ندارند و خارج از حریم دین به شمار می روند .

برگرفته از سایت تخصصی پژوهش وهابیت