روشنفکری (۶) – تولد بیمار

روشنفکری (۶) – تولد بیمار^[۱]
در بررسی جریان روشنفکری، به دو رویکرد عمده در حوزه اندیشه و عمل بر می خوریم:
1- اجتماعی و فرهنگی
2- دینی
عمده اشتغالات فکری جریان اول روشنفکری (اجتماعی و فرهنگی)، بر اصلاح امور از طریق اصلاح فرهنگ رفتاری جاری، زدودن جهل و خرافه و رفع عقب ماندگی های تکنولوژیکی است. نتیجه نهایی متصور برای اینگونه اصلاحات، به رفاه عمومی و سامان گرفتن اجتماع آشفته قاجاری ختم می شود.
البته از آنجا که هویت اولیه هر روشنفکر بر ۳ اصل بنا شده^[۲]:
الف- مخالفت با دین حاکم ب- مخالفت با حکومت مستقر ج- انتقاد از وضع فعلی اجتماع
لذا این روشنفکران، گزاره های دینی را هم بی نصیب از افکار خود نگذاشته اند.
اما جریانی که با عنوان مشخص «روشنفکری دینی» در ایران شناخته شده، بیشتر مورد توجه و اقبال قرار گرفته، و از آن جهت که فعالان این زمینه، در بُعد «مخالفت با حکومت» نیز اشخاص موثری بوده اند، رنگ سیاسی نیز به این جریان زده و آن را بیش از جریان اجتماعی روشنفکری در معرض توجه، کنش ها و واکنش ها قرار داده است.
یکی از تاسف ها بر تولد بیمار روشنفکری در ایران، می تواند از این منظر باشد که اگر تمایل روشنفکران اولیه ایرانی، به جای حوزه دین و سیاست، به مسائل اجتماعی معطوف شده بود، امروزه می توانستیم شاهد جامعه ای رشد یافته تر و دینی سالم تر باشیم. اما عمده توان ایشان در مسیری صرف گردید که نتیجه ی آن، دینی شد که آسیب گسترده دید و جامعه ای که چندان تفاوتی نکرد.
در بررسی های تاریخی، جنبه دیگری از تولد بیمار روشنفکری در ایران را مشاهده می کنیم. قابل اغماض نیست اگر که بدانیم اولین کسانی که به نام روشنفکر شناخته شدند و نوشته های آنها به عنوان اولین منابع روشنفکری معرفی شده و می شود، افرادی معتقد به آیین «بابی و ازلی» بوده اند که معتقد به ختم دین اسلام و ظهور آیین جدید بوده و کمر همت به براندازی جامعه اسلامی و حاکمان شیعه قاجار بسته بودند.

به توفیق الهی، این بررسی ها را پی خواهیم گرفت.

پی نوشت ها:
[۱] اشاره به بیانات بیانات حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار اعضای شورای نمایندگان ولی‌فقیه در دانشگاهها، ۱۳۷۳/۶/۲۲
[۲] برگرفته از برگه «جریان روشنفکری در ایران» در وبگاه https://fa.wikipedia.org