یکی از آیات قرآن که دلالت قوی بر امامت و خلافت امام علی علیه السلام دارد آیه ولایت است. خداوند متعال می فرماید:
(إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ رَاکِعُونَ) سوره مائده آیه ۵۵
سرپرست و رهبر شما تنها خدا است، و پیامبر او، و آنها که ایمان آورده اند و نماز را بر پا میدارند و در حال رکوع زکات میپردازند.
این آیه گر چه با ولایتی که در کتب فرقین در ذیل آن آمده از دلالت خوبی بر امامت حضرت علی علیه السلام برخوردار است ولی از آنجا که بر خلاف عقیده اهل سنت است در صدد تشکیک در دلالت قطعی آن برآمده اند . اینک به بررسی همه جانبه آیه شریفه می پردازیم.
اهل سنت سه نوع تلقی از آیه ولایت دارند. این تنوع ناشی از پذیرش روایات در مورد نزول آیات یا عدم پذیرش آن چگونگی از مورد نزولش می باشد:
الف) برخی با پذیرش احادیث تصدق انگشتر از سوی امام علی (ع) بدون الغای خصوصیت از آن ، آیه را تنها بر مورد نزول حمل می کنند. از جمله این گروه ابوبکر جصاص و ابوالحسن علی طبری هراسی را می توان نام برد (۱)
ب) گروهی دیگر در مورد نزول آیه درباره تصدق امام علی (ع) به عمومیت مفاد آیه قائلند ،گرچه نزول آیه را در شان امام علی (ع) انکار نمی کنند. وآیه ولایت رو معنای نصرت و یا محبت معنی میکنند .
ج) عده اندکی از علمای اهل سنت به کلی منکر این حادثه اند و روایاتی که آیه را منطبق بر امام علی (ع) می داند منکرند . در راس این گروه ابن تیمیه قرار دارد .
مقصود از ولایت نزد اهل سنت:
گرچه لفظ ولایت در لغت به معانی گوناگونی از قبیل :دوست، ناصر، سرپرستی ولی علمای اهل سنت معانی ولایت ،معانی نصرت یا محبت را برای آیه ولایت برگزینند.
طبری در تفسیر آیه میگوید:
ای مومنان! جز خدا و رسول خدا و مومنان که خداوند آنان را وصف کرده است یاور شما نیستند (۲)
در تفسیر المنار در ذیل آیه ولایت آمده است :
ما از سیاق دانستیم که ولایت در اینجا به معنی ولایت نصرت است (۳)
مفسران و متکلمان امامیه بر آنندکه مقصود از ولایت در این آیه امامت و رهبری است.
در تفسیر نمونه آمده است:
شک نیست که رکوع در این آیه به معنى رکوع نماز است، نه به معنى خضوع، زیرا در عرف شرع و اصطلاح قرآن، هنگامى که رکوع گفته مىشود به همان معنى معروف آن یعنى رکوع نماز است، و علاوه بر شان نزول آیه و روایات متعددى که در زمینه انگشتر بخشیدن على (علیهالسلام) در حال رکوع وارد شده است ، ذکر جمله یقیمون الصلاه نیز شاهد بر این موضوع است ، و ما در هیچ مورد در قرآن نداریم که تعبیر شده باشد زکات را با خضوع بدهید ، بلکه باید با اخلاص نیت و عدم منت داد.
همچنین شک نیست که کلمه ولى در آیه به معنى دوست و یا ناصر و یاور نیست زیرا ولایت به معنى دوستى و یارى کردن مخصوص کسانى نیست که نماز مى خوانند ، و در حال رکوع زکات مى دهند ، بلکه یک حکم عمومى است که همه مسلمانان را در بر مى گیرد ، همه مسلمین باید یکدیگر را دوست بدارند و یارى کنند حتى آنهائى که زکات بر آنها واجب نیست ، و اصولا چیزى ندارند که زکات بدهند ، تا چه رسد به اینکه بخواهند در حال رکوع زکاتى بپردازند ، آنها هم باید دوست و یار و یاور یکدیگر باشند .از اینجا روشن مىشود که منظور از ولى در آیه فوق ولایت به معنى سرپرستى و تصرف و رهبرى مادى و معنوى است ، بخصوص اینکه این ولایت در ردیف ولایت پیامبر (ص) و ولایت خدا قرار گرفته و هر سه با یک جمله ادا شده است .و به این ترتیب ، این آیه از آیاتى است که به عنوان یک نص قرآنى دلالت بر ولایت و امامت على (علیهالسلام) میکند. (۴)
پی نوشتها:
1- احکام القرآن ج۲ ص ۵۵۸
2- جامع البیان ج ۶ ص ۳۴۳
3- تفسیر المنار ج ۶ ص ۴۴۳
4- تفسیر نمونه ج۴ ص ۵۵۳