روشنفکری – تعریف (۲) و نقدی بر آن

روشنفکری
بازدید: 65

مفهوم مدرن و امروزی روشن فکر محصول خردورزی اجتماعی اروپایی است.[۱] این خردورزی اجتماعی اروپایی به معنای خاصی از عقل اشاره دارد. به همین جهت برخی معتقدند که اساساً واژه «انتلکت»، به معنای عقل در اصطلاح اهل دیانت و کلام و فلسفه (از افلاطون تا دکارت) نیست.[۲]
آقای دکتر داوری اردکانی چنین می گویند: مراد از عقل، نوعی خرد عملی مستقل بشر است که از هیچ جای دیگر مدد نمی گیرد و به استقلال، وضع نظامات و قوانین می کند.[۳]
این جمله و تعبیرهایی نزدیک به این دیدگاه، حقیقت و هسته درونی روشنفکری را بیان می کند. در این بیان، معیار روشنفکر بودن هر کس، اعتقاد و عمل به این است که «هیچ معیاری برای تشخیص درست از غلط و حق از باطل نیست، جز خود من و نظر و اندیشه من». و همین دقیقاً لغزشگاه و مبدا انحراف تمام مدعیان روشنفکر بوده و هست.
و نیز ایشان اظهار می کنند: روشنفکر صرفاً به این خرد که البته مراتبی دارد اعتماد می کند و روشنفکران بسته به این که صاحب چه مرتبه ای از این خرد باشند، مقامات مختلف دارند.[۴]
واقعیت تاریخی نیز انعکاس همین مطلب است. اما سوال اینجاست که «این مراتب و مقامات را کدام شخص یا مرجعی تعیین می کند؟» اینکه چه کسی روشنفکر هست و چه کسی نمی تواند این ردای پرافتخار را بر تن کند؛ اینکه در تقابل نظرات و انتخاب های سخت روزگار نظر کدام منورالعقل را باید برگزید و کدامیک شایسته تر از دیگری برای هدایت و اصلاح جامعه است؛ و سوالات دیگری که بر این سخن مترتب می شود، پرسش هایی بی جواب اند که روشنفکران در پاسخ، پژوهشگران را به سرگردانی و حیرت در جستجوی راه صحیح و حق حواله می دهد و چاره ای نمی ماند جز اینکه به همان تعریف برگردند و معتقد باشند که هر کس به هر چه رسید و به هر نظری معتقد شد، همان برایش به منزله حق است و بازخواستی از او شایسته نیست؛ چه در عالم پس از این دنیا (اگر به آن معتقد باشند) و چه هر جای دیگر و نزد هر شخص.

منابع:
[۱] ر.ک: بابک احمدی، کار روشنفکری، ص ۱۹ ـ ۲۰، نشر مرکز، تهران، ۱۳۹۰.
[۲] مجله معارف مهر ۱۳۸۷، شماره ۵۹، مفهوم روشنفکری
[۳] ر.ک: رضا داوری اردکانی، روشنفکری و روشنفکران، مندرج در جریان روشنفکری و روشنفکران در ایران، گردآوردی و تدوین: حمید احمدی و محمد حسین فتاحیان، انتشارات به باوران، چاپ اول، زمستان ۱۳۷۹، ص ۱۶.
[۴] همان

برچسب ها: خرد, دین, روشنفکر, روشنگر, عقل
نوشتهٔ بعدی
به نظر علمای اهل سنت، اهل بیت پیامبر (ص) در آیه تطهیر چه کسانی اند؟
نوشتهٔ پیشین
سخن گفتن جبرئیل با حضرت زهرا (س)

نوشته های مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Fill out this field
Fill out this field
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.