مکیال المکارم، به معنای «معیار سنجش خوبیها» است و نام کتابی است که به سفارش خود حضرت مهدی- که سلام خدا بر اوباد – و به زبان عربی نوشته شده است. این کتاب توسط دانشور محترم سید مهدی حائری قزوینی به فارسی ترجمه و بوسیله ناشران مختلف به چاپ رسیده است.
این کتاب نفیس، دریایی موّاج از حقایق والای ولایت است که احاطه و تبحّر مؤلف گرانقدر آن را در زمینه‌های تفسیر، حدیث، عقاید، فقه، اصول، ادبیات و دیگر علوم حوزوی نشان می‌دهد؛ و ثمره‌هایی از این علوم را با رشته‌ای از ولایت و امامت و انتظار، چنان در کنار هم جای داده است که براستی انسان از پیوند این تار و پود به حیرت می‌ماند.
نویسنده‌ی این کتاب گرانقدر، «سید محمد تقی موسوی اصفهانی»– که گاهی «فقیه احمدآبادی» و گاه «صاحب مکیال » نامیده می‌شود-، در سال ۱۳۰۱ قمری در اصفهان بدنیا آمد و در حالی که ۴۷ سال از عمر شریفش می‌گذشت، در ۲۵ رمضان سال ۱۳۴۸ قمری(اسفندماه ۱۳۰۸ هجری شمسی) از دنیا رفت.
ایشان در مقدمه کتاب پس از بیان مختصری از اهمیّت حقّ امام عصرعلیه السلام، ماجرای نوشتن مکیال المکارم را چنین تعریف می‌کند:
« سپس به فکر افتادم کتاب جداگانه‌ای در این باره بنگارم… تا این که کسی را در خواب دیدم که با قلم و سخن نتوان او را توصیف نمود، یعنی مولا و حبیب دل‌شکسته‌ام و امامی که در انتظارش هستیم. او را در خواب دیدم که با بیانی روح انگیز چنین فرمود: «این کتاب را بنویس و عربی هم بنویس و نام او را بگذار: مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم». همچون تشنه‌ای از خواب بیدار و در پی اطاعت امرش شدم…»
او در ادامه تعریف می‌کند که به دلیل مشکلات زندگی تا مدتی نمی‌تواند کتاب را بنویسد تا اینکه در سالی که به سفر حج می رود، بیماری وبا شایع شده و او با خدا عهد می‌بندد که اگر از مهلکه نجات یابد، کتاب را شروع کند. و وقتی به سلامت بازمی‌گردد به عهد خود وفا می‌کند.
کتاب مکیال المکارم به بیان نویسنده‌اش و به تصدیق خوانندگان فهیم: «همچون بهشتی بالا بلند و عالی مرتبه است و ثمراتش در دسترس و نزدیک به فهم، هیچ سخن بیهوده ای از آن نشنوی، در آن چشمه ها (ی علم و معرفت) جاری است».
و به راستی، هیچ کتابی همچون مکیال المکارم، شما را با وظایف و حقوق بنده نسبت به امام زمان -عجل الله تعالی فرجه- آشنا نمی‌کند. از طرف دیگر، ویژگی‌ها و لطف ومحبت آن حضرت نسبت به بندگان در کتاب به طور مفصل بیان شده است که باعث می‌شود وقتی آن را می‌خوانید احساس کنید این کتاب زنده است و نفس می‌کشد. احساس می‌کنید برگ برگش آنقدر برایتان مهم است که می‌خواهید همیشه آن را دسترس داشته باشید و هر از چند گاهی نگاهی به خطوط نورانی‌اش بیندازید.
این کتاب ارزشمند دارای هشت بخش مهم است که درآن مؤلف ژرف اندیش با استناد به آیات و روایات متعدد، موضوعات بسیار اساسی و سرنوشت سازی را که اغلب جنبه کاربردی است و مورد ابتلای شیعیان و مسلمانان می باشد، مورد کاوش و دقت نظر و تأکید قرار داده است.
-در بخش اول به موضوع وجوب شناخت امام زمانعلیه‌السلام از دیدگاه عقل و نقل می پردازد.
-بخش دوم کتاب اختصاص به اثبات وجود حضرت حجت علیه‌السلام دارد که خود شامل سه فصل جداگانه می شود و هر کدام با استناد به آیات و روایات و معجزات و کرامات، ابحاث گران سنگی را تقدیم حضور خوانندگان می کند.
-بخش سوم در بیان پاره ای از حقوق و توجهات آن حضرت بر شیعیان است که به صورت مختصر و مفید ارائه شده است.
-بخش چهارم که از بخش های مهم و مفصل کتاب به شمار می آید، اختصاص به توضیح درجات و ویژگی های آن حضرت دارد که سبب دعای ما شیعیان به آن امام غایب می گردد. جالب اینکه این درجات و خصوصیات به طرز ابتکاری و به ترتیب حروف الفبا تنظیم و از حرف الف آغاز شده و در حرف ی پایان پذیرفته است.
مثلاً در حرف «شین» موضوعاتی از قبیل: شجاعت، شفاعت، شهادت و شرافت آن حضرت و در حرف «غین» غیبت، غربت آن حضرت و غلبه و پیروزی و غنا و بی نیازی مؤمنان به برکت ظهور آن حضرت با استناد به آیات و روایات، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
-بخش پنجم نیز که از فصول مفصل کتاب به شمار می آید، به ثمرات و پیامدهای گوارای دعا برای فرج حضرت حجت علیه‌السلام اختصاص یافته است و مؤلف محقق در این بخش نیز با استناد به آیات و روایات، بحث های جذاب و جالبی را برای خوانندگان ارائه می دهد و بدین ترتیب، جلد اول کتاب مکیال المکارم به پایان می رسد.
-جلد دوم کتاب با بخش ششم آغاز می شود. در این بخش مؤلف کتاب با تحقیق فراگیر خود که از میان آیات و روایات استخراج کرده، به پنجاه زمان و هشت مکان مشخص اشاره می کند که دعا برای آن حضرت در این زمان ها و مکان ها مورد عنایت و تأکید قرار گرفته است.
-بخش هفتم، به چگونگی دعا برای تعجیل ظهور امام مهدی علیه‌السلام اختصاص دارد. این بخش از سه مقصد تشکیل یافته است. در مقصد اول، مؤلف کتاب در ضمن بیست تذکر، به آداب کلی دعا می پردازد. آنگاه در مقصد دوم با مطرح کردن بیست تذکر دیگر، به چگونگی دعا برای تعجیل به صورت آشکار یا به کنایه بسنده می کند و در نهایت در مقصد سوم، دعاهایی را که در این مورد از جانب امامان معصوم علیهم‌السلام نقل شده است ( با توضیح و دفع اشکال از بعضی از آنها )، مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
-بخش هشتم که آخرین بخش کتاب است، در تبیین وظایف و تکالیف بندگان نسبت به آن حضرت صلوات‌الله و سلامه علیه است. در این بخش باز با استناد به آیات و روایات متعدد که حکایت از اشراف و تبحر مؤلف به کتب روایی و حدیثی دارد، تعداد هشتاد وظیفه مورد دقت و تأمل قرار گرفته است که از جمله آن می توان به موضوعاتی مانند: شناخت صفات و آداب و خصوصیات امام، رعایت ادب در مورد ایشان، انتظار فرج، اظهار اشتیاق به دیدار، درخواست معرفت آن حضرت، هدیه نماز مخصوص، اهتمام به یاری آن حضرت، صله دادن برای امام، خشوع در هنگام یادآوری، تهذیب نفس، تأسی به اخلاق و اعمال امام، حفظ زبان از اغیار، تکذیب مدعیان نیابت خاصه و….. اشاره کرد.
این کتاب گران سنگ در نوع خود کم نظیر است و از ابتکار عمل و نوآوری مؤلف حکایت دارد و به همین سبب مورد استقبال رجال علمی، پژوهشگران و عموم مردم قرار گرفته است.
در انتهای کتاب بنابر نوشته آقای سید محمد موسوی اصفهانی، فرزند مؤلف، مرحوم مؤلف در آخر عمر شریف خویش، قصد داشت خاتمه ای بر این کتاب اضافه کند، ولی با کمال تاسف اجل مهلت نداد و او در ماه رجب ۱۳۴۸ق برای زیارت عتبات عالیات عازم عراق شد. ماه شعبان به اصفهان بازگشت. بی درنگ کسالت بر وی عارض شد و در بستر بیماری افتاد، تا اینکه در ۲۵ رمضان همان سال چشم از جهان فروبست و در قبرستان تخت فولاد اصفهان جنب مقبره پدر اندیشمندش آرام گرفت.